Θ.Ε. - Πρόληψη εθισμού και εξαρτήσεων : Έφηβοι και κοινωνικά μέσα δικτύωσης

Θεματική Εβδομάδα

Άξονας : Πρόληψη εθισμού και εξαρτήσεων

ΕΦΗΒΟΙ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΜΕΣΑ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
ΕΦΗΒΟΙ ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ

Πριν από σαράντα έξι περίπου χρόνια, το 1971, εστάλη το πρώτο e-mail. Δεκαεπτά χρόνια μετά, το 1988, δημιουργήθηκε η IRC, η πρώτη υπηρεσία ανταλλαγής μηνυμάτων σε πραγματικό χρόνο (γνωστό ως “online chat”). Έκτοτε, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (facebook, twitter, google, pinterest, youtube, instagram κλπ.) έχουν κατακλύσει τον κόσμο, με μόνο το facebook να απαριθμεί σήμερα πάνω από 1,3 δισεκατομμύρια χρήστες...

Στην Ελλάδα, όπως και στον υπόλοιπο κόσμο, σύμφωνα με μια έρευνα του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, υπάρχει αυξητική τάση στη χρήση όλων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Παιδιά και έφηβοι (όπως και οι ενήλικες) πλέον τα χρησιμοποιούν ευρέως, προκειμένου να επικοινωνήσουν, να ενημερωθούν, να μοιραστούν προσωπικές τους στιγμές, να σχολιάσουν και να παίξουν παιχνίδια online.

Αναμφίβολα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι χρήσιμα και διασκεδαστικά, αρκεί να χρησιμοποιούνται με μέτρο και προσοχή. Διότι υπάρχουν περιπτώσεις, κατά τις οποίες μπορεί να αποδειχθούν επικίνδυνα για την ψυχολογική και τη σωματική υγεία, κυρίως των ανήλικων χρηστών.

Οι έφηβοι είναι οι πιο ευάλωτοι

Ιδιαίτερα για τους εφήβους τα πράγματα είναι πολύ πιο σοβαρά καθώς, εξαιτίας του νεαρού της ηλικίας τους, δεν έχουν ακόμη καταφέρει να «θωρακιστούν» απέναντι στις αρνητικές επιρροές του διαδικτύου. Επίσης, ορμώμενοι από την επιθυμία να ανήκουν σε μία ομάδα και την ικανοποίηση που αντλούν από το γεγονός ότι συνδέονται με άλλους ομοίους τους, ενδέχεται να συνδεθούν με άτομα που έχουν κακόβουλες προθέσεις και ασκούν κακή επιρροή.

Πρόσφατο παράδειγμα το διαδικτυακό παιχνίδι «Μπλε Φάλαινα», που καλούσε τους ανήλικους παίκτες, στους οποίους κατά βάση απευθυνόταν, να ακολουθήσουν αυτοκαταστροφικές πρακτικές. Ενδεικτικά, το 95% των Αμερικανών εφήβων παραδέχονται ότι έχουν υποπέσει στην αντίληψή τους φαινόμενα cyber bullying, ενώ το 33% αυτών έχει δηλώσει ότι είναι οι ίδιοι θύματα.

Οι συνέπειες στη φυσική κατάσταση του εφήβου

Η πολύωρη έκθεση σε μια οθόνη υπολογιστή ή κινητού μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα συχνούς πονοκεφάλους και μάτια που δακρύζουν και τσούζουν, επισημαίνουν οι ειδικοί. Πρόκειται για ένα συχνό πρόβλημα που εμφανίζεται στους εφήβους που δεν αποχωρίζονται τις οθόνες και σχετίζεται με την οφθαλμική κόπωση που περιγράφεται ως computer vision syndrome (cvs). Η βασική αιτία είναι ότι τα γράμματα στην οθόνη δεν είναι το ίδιο καθαρά και ευκρινή, όπως τα τυπωμένα. Αυτό δημιουργεί δυσκολία στα μάτια να εστιάσουν και, ως αποτέλεσμα της συνεχούς προσπάθειας για εστίαση, κουράζονται οι οφθαλμικοί μύες και τα μάτια «υποφέρουν».

Από την άλλη, η πολύωρη ενασχόληση με τα μέσα μαζικής δικτύωσης και τα online παιχνίδια έχει και άλλες σωματικές προεκτάσεις: Εντείνει την αποχή από εξωτερικές δραστηριότητες, όπως π.χ. οι περίπατοι, η άθληση (η κίνηση ευρύτερα) και ευνοεί την καθιστική ζωή, με συνέπεια την κατανάλωση λιπαρών τροφών και σακχαρούχων αναψυκτικών (που είναι εύκολα προσβάσιμα και αρέσουν ιδιαίτερα στις νεαρές ηλικίες). Κατ’ επέκταση, ενδέχεται να υπάρχει ανεπιθύμητη αύξηση βάρους για τον έφηβο, με αίσθημα μειονεξίας για το σώμα του και μετέπειτα προβλήματα υγείας, όπως για παράδειγμα ο διαβήτης.

Κοινωνική απομόνωση και ανασφάλεια

Οι έφηβοι λόγω του ότι βρίσκονται ακόμη στη φάση της ανάπτυξης, ζουν μια καθημερινότητα υπέρμετρα έντονων συναισθημάτων και στα μάτια τους όλα φαντάζουν εξειδανικευμένα, οπότε συχνά δεν αντιλαμβάνονται όλους τους κινδύνους που υπάρχουν γύρω τους, επισημαίνει η κ. Αθανασία Σκαρβελάκη, ψυχολόγος. Σε αυτό παίζει ρόλο η έλλειψη της απαραίτητης εμπειρίας ή το οικογενειακό τους περιβάλλον (μεγαλώνουν υπερπροστατευμέ- νοι ή υπό πλήρη αδιαφορία). Επίσης, είναι φυσικό να νιώθουν την ανάγκη να πειραματι-στούν, γεγονός που, παρότι υγιές, τους καθιστά πιο ευάλωτους στις προκλήσεις.

Γι’ αυτό, καθότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα τελευταία χρόνια αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των ανηλίκων, με την αλόγιστη-απρόσεκτη χρήση ενδέχεται να προκαλέσουν σε πολλά νέα παιδιά ανασφάλεια, εμμονές και στρες. Η συστηματική και πολύωρη χρήση του διαδικτύου μπορεί να παρεμποδίσει την υγιή κοινωνική τους ανάπτυξη (που επιτυγχάνεται με τη δια ζώσης αλληλεπίδραση) –παρότι θεωρείται ένας τρόπος κοινωνικοποίησης–, οδηγώντας σε απομόνωση έως και κατάθλιψη. Επιπλέον, οι διαδιακτυακοί φίλοι ενδέχεται να ξεπερνούν τους πραγματικούς, με τους οποίους ο χρόνος που περνάμε μαζί και κάνουμε εξωτερικές δραστηριότητες περιορίζεται σημαντικά.

Οι «άλλοι» ζουν καλύτερα

Όσες περισσότερες ώρες περνούν οι έφηβοι χρήστες σε ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης, τόσο περισσότερο πιστεύουν ότι οι υπόλοιποι άνθρωποι είναι πιο ευτυχισμένοι από εκείνους. Διότι πείθονται με την «τέλεια» εικόνα που αναρτούν οι άλλοι χρήστες για τους εαυτούς τους και αποσιωπάται το υπόλοιπο κομμάτι που είναι φυσιολογικό να υπάρχει στη ζωή κάθε ανθρώπου, π.χ. η ρουτίνα ή κάποιες αποτυχίες ή αναποδιές. Δεν είναι, λοιπόν, λίγες οι φορές που ο έφηβος χρήστης φτάνει σε σημείο να συγκρίνει τη ζωή του με τις καλύτερες εκδοχές που οι υπόλοιποι παρουσιάζουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι οποίες συχνά δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

Ενδεικτικά, περισσότεροι από τους μισούς χρήστες των μέσων δικτύωσης στη Βρετανία ώθησαν τους εαυτούς τους να αλλάξουν συμπεριφορά, προκειμένου να προσαρμοστούν στα «πρότυπα» των μέσων μαζικής δικτύωσης, ενώ το 51% που άλλαξαν συμπεριφορά άρχισε να νιώθει θλίψη εξαιτίας της άνισης σύγκρισης με χρήστες που επίπλαστα δημιουργούσαν κοινωνικά αποδεκτά προφίλ.

Ο παράγοντας του εθισμού

Σε γενικές γραμμές, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καλύπτουν ανάγκες για άμεση ενημέρωση, ψυχαγωγία, ανταλλαγή απόψεων και νέες γνωριμίες.

Ωστόσο, πρόκειται για μια συνήθεια στην οποία είναι εύκολο κανείς να εθιστεί, δηλαδή να αφιερώνει σταδιακά όλο και περισσότερο χρόνο, εις βάρος τελικά άλλων πτυχών της ζωής του (π.χ. της κοινωνικής του ζωής, της σχολικής του απόδοσης, της ενασχόλησης με κάποιο άθλημα, της προσωπικής του υγιεινής κλπ.). Οι έφηβοι χρήστες, ολοένα και συχνότερα μάλιστα, εμφανίζουν και συμπτώματα εξάρτησης, αφού στις ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης 6 στους 10 συνδέονται καθημερινά στο facebook και 4 στους 10 περισσότερες από μία φορά κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Την ίδια στιγμή, οι επιλογές αλληλεπίδρασης που έχει στη διάθεσή του ο κάθε έφηβος (τα likes, τα comments, τα posts κ.ο.κ.) διευρύνουν την εξάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, λόγω της επιθυμίας του για αποδοχή και αυτοπροβολή. Eπίσης, κοιτώντας κάθε τόσο την οθόνη του κινητού τους, φοβούμενοι μήπως χάσουν κάποια καινούργια ανάρτηση, περιορίζουν ουσιαστικά την επαφή με τους γύρω τους.

Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι η online κοινωνική δικτύωση έχει να μας προσφέρει πολλά, αρκεί να μην υποκαθιστά την κοινωνική μας επαφή στον «πραγματικό» κόσμο. Ας μην ξεχνάμε ότι οι άνθρωποι είναι περισσότερο ευχαριστημένοι και ικανοποιημένοι από τη ζωή τους, όταν συναντούν και συναναστρέφονται τα αγαπημένα τους πρόσωπα εκτός διαδικτυακού περιβάλλοντος.

Πώς να προστατευτούν οι έφηβοι

• Να φροντίζουν να έχουν διαδικτυακούς φίλους μόνο τα άτομα που γνωρίζουν και στην πραγματική ζωή.
• Να έχουν υπ’ όψιν για τις δημόσιες σελίδες που επισκέπτονται ότι, καθώς η πρόσβαση σε αυτές είναι ελεύθερη για τον καθένα, είναι εύκολο να λαμβάνει πληροφορίες για τους επισκέπτες/φίλους της σελίδας και επιπλέον να μπαίνει στο προφίλ τους.
• Να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί με ό,τι βλέπουν, με ό,τι διαβάζουν και με τα στοιχεία που δίνουν, διότι στο διαδίκτυο κανείς δεν μπορεί να ελέγξει με ποιον έρχεται σε επικοινωνία (οπότε υπάρχει ο κίνδυνος της παραπλάνησης και της παγίδευσης από ανήθικα ή εγκληματικά άτομα) και, αν θεωρήσουν ότι υπάρχει κάτι μεμπτό, να αποχωρούν άμεσα από την σελίδα ή την ομάδα.
• Να αποφεύγουν να δημοσιεύουν πολύ προσωπικές τους στιγμές, ώστε να προστατεύονται όσο το δυνατό περισσότερο από τις απόπειρες αγνώστων που επιθυμούν να τους προσεγγίσουν. Το cyber bullying παραμονεύει με τη μορφή εκβιαστικών μηνυμάτων, κακόβουλων σχολίων ή ακόμα και με τη διανομή πολύ προσωπικών φωτογραφιών και βίντεο.

Προσοχή, αν διαπιστώσουμε...

• Συμπτώματα Συνδρόμου Απόσυρσης (όπως ψυχοκινητική διέγερση, εκούσια ή ακούσια κίνηση δακτυλογράφησης των δακτύλων του χεριού, άγχος, διαρκείς σκέψεις ή και όνειρα σχετικά με ίντερνετ) και χρήση διαδικτύου προκειμένου ο έφηβος να ηρεμήσει.
• Παραμονή στο ίντερνετ για πάρα πολλές ώρες, με έντονη αφοσίωση και σχεδόν καμία επαφή με τους γύρω του.
• Εκνευρισμό του εφήβου όταν βρίσκεται εκτός διαδικτύου.
• Κατανάλωση υπερβολικού χρόνου ή/και χρήματος σε δραστηριότητες σχετικές με το διαδίκτυο (λογισμικό, σκληροί δίσκοι κλπ.).
• Μειωμένη λειτουργικότητα του εφήβου (σε κοινωνικό, οικογενειακό, προσωπικό επίπεδο, παραμέληση προσωπικής φροντίδας και υγιεινής, απώλεια ύπνου, ενδο-οικογενειακές συγκρούσεις, σχολική αποτυχία).
• Διαταραχές/αλλαγή των συνηθειών ύπνου.
• Μειωμένη φυσική δραστηριότητα.

Προληπτικά μέτρα που πρέπει να λάβουν οι γονείς

• Από μικρή ηλικία θα πρέπει να τίθενται όρια ως προς τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. διάρκεια ενασχόλησης) και να τηρούνται από όλους μέσα στην οικογένεια. Αρκεί να μην είναι υπερβολικά ή ιδιαίτερα αυστηρά και να δηλώνουν ειλικρινές ενδιαφέρον, και όχι καταπίεση ή αδιαφορία. Με αυτόν τον τρόπο, τα παιδιά θα μάθουν να ασχολούνται με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με μέτρο, χωρίς να εθίζονται σε αυτά.
• Όσο το παιδί μεγαλώνει, τα όρια που θα ισχύσουν είναι καλό να συζητιούνται, ώστε να λαμβάνεται και η γνώμη του παιδιού και του εφήβου. Αυτό βοηθά ώστε οι ανήλικοι να συνεργάζονται καλύτερα με τους γονείς τους, αισθανόμενοι ότι οι ανάγκες τους λαμβάνονται σοβαρά υπ’ όψιν.
• Ο σεβασμός από πολύ μικρή ηλικία της προσωπικότητας των παιδιών και εφήβων είναι στοιχείο πολύ σημαντικό για την εφαρμογή πειθαρχίας και την ασφάλειά τους.
• Χρήσιμη είναι η ενασχόληση και εκπαίδευση των γονέων σε θέματα διαδικτύου. Καλό είναι να αφιερώνουν χρόνο στο ίντερνετ μαζί με τα παιδιά, ώστε να αποφευχθεί το χάσμα γενεών, αλλά και για να γνωρίζουν σε τι σελίδες σερφάρουν οι ανήλικοι ή με ποιους επικοινωνούν.
• Ο υπολογιστής να τοποθετείται σε κοινόχρηστο χώρο του σπιτιού, ώστε να μη δίνεται η δυνατότητα απομόνωσης του παιδιού και να υπάρχει έλεγχος.
• Από τους γονείς να χρησιμοποιούνται ειδικά φίλτρα για τις επιβλαβείς ιστοσελίδες.
• Να υπάρχει επικοινωνία με τα παιδιά ή τους εφήβους και να γίνονται ερωτήσεις για το αν υπήρξε κάποιο πρόβλημα κατά τη χρήση (π.χ. παρενόχληση).
• Τα παιδιά να είναι ενήμερα με απλά λόγια και από μικρή ηλικία για το τι σημαίνει «Εθισμός στο Διαδίκτυο» και τις συνέπειές του.

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

Πηγαίνεις στην …………. τάξη του Αλκιβιάδειου Γ/σίου Φουρνάς

ΦΥΛΟ :
🔀  ΚΟΡΙΤΣΙ
🔀  ΑΓΟΡΙ


1.   Έχετε σύνδεση στο διαδίκτυο;
      🔀  ΝΑΙ
      🔀  ΟΧΙ

2.   Γνωρίζετε τον όρο μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
      🔀  ΝΑΙ
      🔀  ΟΧΙ

3.   Χρησιμοποιείτε μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
      🔀  ΝΑΙ
      🔀  ΟΧΙ

4.   Αν ‘’ναι’’ ποια;
      🔀  Facebook
      🔀  Youtube
      🔀  Google
      🔀  Instagram
      🔀  Twitter
      🔀  Skype
      🔀  Gazzeta
      🔀  Sport 24

5.   Για ποιο λόγο χρησιμοποιείτε μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
      🔀  Επικοινωνία
      🔀  Ενημέρωση
      🔀  Ψυχαγωγία

6.   Κοινοποιείτε προσωπικά δεδομένα;
      🔀  ΝΑΙ
      🔀  ΟΧΙ

7.   Αν ‘’ναι’’ τι;
      🔀  Φωτογραφίες
      🔀  Βίντεο
      🔀  Προσωπικές πληροφορίες
      🔀  Τίποτα
      🔀  Τραγούδια

8.   Πιστεύετε ότι υπάρχει ασφάλεια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
      🔀  ΝΑΙ
      🔀  ΟΧΙ

9.   Γνωρίζετε ποιες ρυθμίσεις πρέπει να κάνετε για να για να προστατεύετε τα προσωπικά σας δεδομένα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
      🔀  ΝΑΙ
      🔀  ΟΧΙ

10. Σας έχουν παρενοχλήσει ποτέ στο διαδίκτυο;
      🔀  ΝΑΙ
      🔀  ΟΧΙ

11. Κάνετε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φίλους που δεν γνωρίζετε προσωπικά;
      🔀  ΝΑΙ
      🔀  ΟΧΙ

12. Έχετε συναντηθεί με κάποια άτομα που γνωρίσατε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
      🔀  ΝΑΙ
      🔀  ΟΧΙ

(Στις ερωτήσεις 4, 5 και 7 μπορείτε να τικάρετε περισσότερες από μία επιλογές. )