Θ.Ε. - Έμφυλες Ταυτότητες : Η εκπαίδευση στην αρχαία Ελλάδα

Θεματική Εβδομάδα

Άξονας : Έμφυλες Ταυτότητες

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

ΑΘΗΝΑ

Φαίνεται ότι στην Αθήνα η εκπαίδευση των αγοριών και των κοριτσιών ήταν διαφορετική. 

Συγκεκριμένα, τα αγόρια : 

• Πήγαιναν σε εκπαιδευτήρια με τη συνοδεία ενός δούλου, συνήθως του πιο μορφωμένου, και παρακολουθούσαν μαθήματα ανάγνωσης, γραφής, αριθμητικής, μουσικής, τραγουδιού, ποίησης και γυμναστικής από το πρωί ως το βράδυ. Ένδειξη για την ποιότητα της παρεχόμενης γνώσης συνιστούσε η αποστήθιση και διδασκαλία των ομηρικών επών. 
• Οι μαθητές χρησιμοποιούσαν ως «τετράδιο» μία πλάκα αλειμμένη με κερί και χάραζαν επάνω ό,τι μάθαιναν. Για να σβήσουν είχαν μία σπάτουλα, με την οποία περνούσαν ελαφρώς την επιφάνεια της πλάκας. Στη συνέχεια, ξαναέγραφαν. 
• Για το μάθημα των μαθηματικών χρησιμοποιούσαν τα δάχτυλά τους, για να μάθουν να λογαριάζουν, τον άβακα, πάνω στον οποίο ιχνογραφούσαν μαθηματικούς τύπους ή γεωμετρικά σχήματα και τον πυθαγόρειο πίνακα. 
• Όσο για τα μουσικά μαθήματα, αυτά περιλάμβαναν την εκμάθηση μουσικών οργάνων, όπως ο αυλός, η κιθάρα κ.ά, καθώς και την προσωδιακή απαγγελία ποιημάτων. 
• Οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν ιδιαίτερη σημασία στην εκγύμναση του σώματος, γιατί πίστευαν ότι η σωματική υγεία συνάδει με την πνευματική και τη βοηθά. Έτσι, γυμνάζονταν στις παλαίστρες είτε σε ομαδικά αθλήματα, είτε σε ατομικά σε πνεύμα άμιλλας και αυτοβελτίωσης. 
• Η εκμάθηση των αθλημάτων περιλάμβανε και το αγωνιστικό κομμάτι, που συνδεόταν με την καλλιέργεια του ήθους και της αρετής. Έτσι, οι αρχαίοι διέθεταν ειδικά διαμορφωμένους χώρους για κάθε άθλημα και είχαν θεσπίσει όργανα με συγκεκριμένα καθήκοντα. Τέτοια ήταν οι φροντιστές των αθλητικών χώρων, που ασχολούνταν με την καθαριότητα και την σωστή λειτουργία των γηπέδων πριν, κατά τη διάρκεια των αγώνων και μετά το τέλος τους. Επίσης, υπήρχαν επαγγελματίες προπονητές, οι παιδοτρίβες, οι οποίοι ασχολούνταν με τη φυσική κατάσταση των αθλητών, την προετοιμασία τους και την ηθική διαπαιδαγώγησή τους. Τα δημοφιλέστερα αθλήματα ήταν το ακόντιο, ο δίσκος, ο δρόμος, η πάλη, η πυγμαχία και το παγκράτιο, του οποίου οι αθλητές θεωρούνταν ιδιαίτερα ικανοί και απολάμβαναν τον θαυμασμό του κόσμου. 
• Οι πλούσιοι Αθηναίοι μάθαιναν τα πρώτα τους γράμματα με κάποιον γραμματιστή, που συνήθως πήγαινε για κατ’ οίκον διδασκαλία. Αργότερα, συνέχιζαν τις σπουδές τους παρακολουθώντας τη διδασκαλία ενός ρήτορα ή σοφιστή και εγκολπώνονταν στις πολιτικές διαδικασίες της πόλης με ειδική τελετή. 
• Οι φτωχοί Αθηναίοι μάθαιναν λίγα γράμματα και είτε ακολουθούσαν το επάγγελμα του πατέρα, συνήθως κάποια τέχνη, θητεύοντας στο πλάι του, είτε μαθητεύοντας κοντά σε κάποιον επαγγελματία. Έτσι, γίνονταν ξυλουργοί, σιδηροτεχνίτες, βυρσοδέψες κ.ά. 
• Τα κορίτσια δεν είχαν τις ίδιες ευκαιρίες για μόρφωση με τα αγόρια. Οι μητέρες ήταν υπεύθυνες να διδάξουν τις οικιακές εργασίες και τον έλεγχο και συντονισμό των δούλων, εάν επρόκειτο για πλούσιες οικογένειες. 

ΣΠΑΡΤΗ 

Στην αρχαία Σπάρτη τα δεδομένα για την εκπαίδευση ήταν λίγο διαφορετικά από αυτά στην Αθήνα. 

• Τα παιδιά έμεναν στο σπίτι υπό την επίβλεψη και ευθύνη των γονιών ως τα 7 τους χρόνια. 
• Στη συνέχεια την ευθύνη αναλάμβανε η πολιτεία, η οποία στόχευε στη δημιουργία δυνατών και θαρραλέων πολεμιστών. Έτσι, βαρύτητα δινόταν στην εκγύμναση, η οποία δεν συνδυαζόταν με την αρετή, όπως στην Αθήνα, αλλά με την τόλμη, την αφοβία και τη δύναμη. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν ιδιαίτερα σκληρές για τα παιδιά, αφού συχνά έμεναν νηστικά ή τρέφονταν λιτά, ώστε να μπορούν να επιβιώσουν σε συνθήκες πολεμικής αναμέτρησης με στερήσεις. Έμεναν εκτεθειμένα στις καιρικές συνθήκες, για να σκληραγωγούνται και συνήθιζαν στην απουσία ανθρώπινης επικοινωνίας και συναισθηματικής επαφής. 
• Όλη η Σπάρτη ήταν ένα γυμνάσιο αθλημάτων. 
• Τα κορίτσια στη Σπάρτη δεν μάθαιναν τις δουλειές του σπιτιού, όπως στην Αθήνα, αλλά ασκούσαν το σώμα τους, ώστε να γίνουν δυνατές και να γεννήσουν υγιή και ρωμαλέα παιδιά, αφιερωμένα στην πατρίδα. 

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ 

Το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα διαφέρει από αυτό της αρχαιότητας, καθώς έχουν προστεθεί οι θετικές επιστήμες, τα μαθήματα της τεχνολογίας όπως η πληροφορική και οι ξένες γλώσσες. Τα παιδιά πηγαίνουν σχολείο από πιο μικρή ηλικία τεσσάρων ετών στα νηπιαγωγεία και οι τάξεις στα σχολεία είναι περισσότερες. Πλέον πηγαίνουν στο σχολείο και πλούσιοι και φτωχοί. Τα παιδιά σήμερα έχουν διευκολυνθεί γιατί τώρα πια υπάρχουν θρανία για να γράφουν σε τετράδια και καρέκλες για να κάθονται. 

ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ 

Φαίνεται πως η παιδεία των αρχαίων στην πλήρη μορφή της υπήρξε προνόμιο των εύπορων τάξεων, κάτι που αδιάκριτα συμβαίνει ως τη σύγχρονη εποχή μας με συγκαλυμμένο ή απροκάλυπτο τρόπο. Ωστόσο, είναι φανερό πως ο στόχος της ελληνικής εκπαίδευσης στην αρχαιότητα θεωρητικά και πρακτικά ήταν η παραγωγή του καλύτερου δυνατού πολίτη και όχι ο πλουτισμός –σε αντιστροφή προς τη σύγχρονη πραγματικότητα. Αναζητούσε το καλό της κοινότητας και όχι το καλό του ατόμου. Βέβαια οι μέθοδοι και τα υλικά της μαθητείας διέφεραν από περιοχή σε περιοχή, όμως το ζητούμενο ήταν το ίδιο, η εκπαίδευση του χαρακτήρα, κάτι που οι Έλληνες γονείς ζητούσαν επίμονα από τους διευθυντές των σχολείων. Επίσης, σημαντική – αν και όχι στην περίπτωση της Σπάρτης ή της Κρήτης, όπου το ιδανικό ζητούμενο ήταν η ανδρεία, η τόλμη, η στρατιωτική μαθητεία και η διακυβέρνηση – ήταν η αναζήτηση της αισθητικής και της φαντασίας, μέσω της τέχνης και της μουσικής. Τούτο γινόταν μέσω της εξατομίκευσης και της απομάκρυνσης του παιδιού από τις επιρροές της οικογένειας. Τόσο ο νεαρός Σπαρτιάτης όσο και ο νεαρός Αθηναίος ή Εφέσιος από τα έξι μόλις χρόνια του περνούσε όλη την ημέρα του μακριά από το σπίτι, με τη συντροφιά των συνομηλίκων του στην παλαίστρα ή τους δρόμους. Μάθαινε να ξεκόβει από την οικογένειά του και να σχετίζεται με τους αυριανούς συμπολίτες του. Αναμφίβολα έχανε πολλά από αυτό το σύστημα, αλλά έτσι εξασφαλιζόταν η ενότητα και η συνέχεια της πόλης-κράτους. Όλα εξασφάλιζαν πως το παιδί θα συνειδητοποιούσε ότι είναι μέλος μιας κοινότητας, για την ευτυχία και την ευημερία της οποίας η προσωπική τους επιθυμία ή ευχαρίστηση έπρεπε να υποτάσσεται. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύχθηκε και έμεινε στην ιστορική μνήμη η αίσθηση της αυτοθυσίας για χάρη της πολιτείας ή της κοινότητας.

Στο σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική για όλα τα παιδιά μεταξύ των ηλικιών 6-15, δηλαδή περιλαμβάνει την Πρωτοβάθμια (Δημοτικό) και την κατώτερη Δευτεροβάθμια (Γυμνάσιο). H σχολική ζωή, όμως, των μαθητών μπορεί να ξεκινά από την ηλικία των 2,5 ετών (προσχολική εκπαίδευση) σε ιδρύματα (ιδιωτικά και δημόσια) που ονομάζονται Βρεφονηπιακοί Παιδικοί Σταθμοί. Ορισμένοι Βρεφονηπιακοί Παιδικοί σταθμοί διαθέτουν και Νηπιακά Τμήματα που λειτουργούν παράλληλα προς τα Νηπιαγωγεία. Η διάρκεια φοίτησης στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση (Δημοτικό) είναι εξαετής, με ηλικία εισόδου το 6ο έτος. Παράλληλα προς τα κοινά Νηπιαγωγεία και Δημοτικά λειτουργούν και Ολοήμερα σχολεία, τα οποία έχουν διευρυμένο ωράριο λειτουργίας και εμπλουτισμένο Αναλυτικό Πρόγραμμα. Η μετά-υποχρεωτική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, σύμφωνα με τη μεταρρύθμιση του 1997, περιλαμβάνει δύο τύπους σχολείων: τα Ενιαία Λύκεια και τα Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια (ΤΕΕ). Η διάρκεια φοίτησης είναι τριετής στα Ενιαία Λύκεια και διετής (α΄ κύκλος σπουδών) ή τριετής (β΄ κύκλος σπουδών) στα Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια, ενώ δεν αποκλείονται αμοιβαίες μετακινήσεις από τον ένα τύπο σχολείου στον άλλο. Παράλληλα με τα κοινά σχολεία της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης λειτουργούν και Ειδικά Νηπιαγωγεία, Δημοτικά, Γυμνάσια, Λύκεια και λυκειακές τάξεις, που απευθύνονται σε μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Επίσης λειτουργούν και Μουσικά, Εκκλησιαστικά και Αθλητικά Γυμνάσια και Λύκεια. Στη μετά-υποχρεωτική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση εντάσσονται και τα Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ), τα οποία προσφέρουν επίσημη αλλά αδιαβάθμητη εκπαίδευση. Τα Ιδρύματα αυτά χαρακτηρίζονται αδιαβάθμητα, γιατί δέχονται τόσο αποφοίτους Γυμνασίου όσο και αποφοίτους Λυκείου, ανάλογα με τις επιμέρους ειδικότητες που προσφέρουν. 

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΜΟΡΦΩΣΗ- ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 

1. Σε ποια σχολική βαθμίδα φοιτάς; 

…………………………………………………………………………………………………………..

2. Τι μαθήματα κάνεις; 

…………………………………………………………………………………………………………..

3. Πόσες ώρες ασχολείσαι με τα μαθήματα του σχολείου, όταν τελειώνει το σχολικό πρόγραμμα; 

…………………………………………………………………………………………………………..

4. Χρειάζεσαι βοήθεια, για να προετοιμάσεις τα μαθήματα της επόμενης ημέρας; 

…………………………………………………………………………………………………………..

5. Αν ναι, πού βρίσκεις αυτή τη βοήθεια; 

…………………………………………………………………………………………………………..

6. Έχεις εξωσχολικές δραστηριότητες (ξένες γλώσσες, αθλήματα, μουσική, κ.ά); 

…………………………………………………………………………………………………………..

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΗΘΗ- ΕΘΙΜΑ

1. Κατάγεσαι από την Αθήνα ή από την επαρχία; 

…………………………………………………………………………………………………………..

2. Στην οικογένειά σου έχετε κάποιες συγκεκριμέςνες συνήθειες σε γιορτές ή άλλες μέρες του χρόνου (π.χ. Χριστούγεννα, Πάσχα, ονομαστικές γιορτές); 

…………………………………………………………………………………………………………..

3. Τι είδους συνήθειες είναι αυτές; 

…………………………………………………………………………………………………………..

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ

1. Διασκεδάζεις, όταν δεν έχεις υποχρεώσεις, όπως σχολείο, διάβασμα; 

…………………………………………………………………………………………………………..

2. Πώς διασκεδάζεις; 

…………………………………………………………………………………………………………..

3. Σε τι μέρη πηγαίνεις; 

…………………………………………………………………………………………………………..

4. Έχεις μέρος, όπου συχνάζεις με τους φίλους σου (στέκι); 

…………………………………………………………………………………………………………..

5. Πόσο συχνά βγαίνεις βόλτα; 

…………………………………………………………………………………………………………..

6. Τι ώρα επιστρέφεις στο σπίτι; 

…………………………………………………………………………………………………………..

7. Τι κάνεις, όταν βγαίνεις; 

…………………………………………………………………………………………………………..

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

1. Τρως το φαγητό του σπιτιού; 

…………………………………………………………………………………………………………..

2. Ποια είναι τα αγαπημένα σου φαγητά; 

…………………………………………………………………………………………………………..

3. Σου αρέσει το έτοιμο φαγητό; 

…………………………………………………………………………………………………………..

4. Πόσο συχνά τρως έτοιμο φαγητό; 

…………………………………………………………………………………………………………..

5. Τι είδους έτοιμο φαγητό τρως; 

…………………………………………………………………………………………………………..

6. Αν προσέχεις τη διατροφή σου και τρως υγιεινά, για ποιο λόγο το κάνεις (εμφάνιση, υγεία, μόδα); 

…………………………………………………………………………………………………………..

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ

1. Ψωνίζεις μόνος/-η σου τα ρούχα που φοράς; 

…………………………………………………………………………………………………………..

2. Αν ναι, με ποια κριτήρια τα ψωνίζεις (άνεση, μόδα, παρέες); 

…………………………………………………………………………………………………………..

3. Τι είδους ρούχα προτιμάς; 

…………………………………………………………………………………………………………..

4. Ενημερώνεσαι για τις εξελίξεις στη μόδα; 

…………………………………………………………………………………………………………..

5. Αν ναι, με ποιο τρόπο (τηλεόραση, περιοδικά μόδας, συζητήσεις); 

…………………………………………………………………………………………………………..

6. Φοράς κάτι που είναι στη μόδα, ακόμα κι αν δεν σου πηγαίνει πολύ; 

…………………………………………………………………………………………………………..

7. Αν ναι, γιατί το κάνεις;

…………………………………………………………………………………………………………..